Άνδρες: Ψυχική υγεία

Γράφει ο Μάριος Αντωνίου

Από την γέννηση ενός ανθρώπου, ξεκινούν να αναπτύσσονται οι κοινωνικές νόρμες και να ορίζονται οι ρόλοι, οι συμπεριφορές, οι στάσεις και τα πρότυπα. Αυτό γίνεται μέσα από την επίδραση της κοινωνίας που μεγαλώνουμε. Δηλαδή, σύμφωνα με τον Garfinkel (1967), οι πεποιθήσεις που μοιράζονται τα μέλη μιας κοινωνίας για το ποιες συμπεριφορές αρμόζουν και ποιες όχι, αυτόματα γίνονται και ρητοί κανόνες και άρρητες νόρμες μέσα από την καθημερινή μας εμπειρία.

Οι κοινωνικές νόρμες παρατηρούνται ακόμη στις διαφοροποιήσεις των φύλων και ξεκινούν από τη βρεφική ηλικία. Τα στερεότυπα και οι προσδοκίες της κοινωνίας διαμορφώνουν τις αποδεκτές νόρμες για τον ρόλο του κάθε φύλου. Αρχικά, ξεκινούμε με τα χρώματα που θα επιλεγούν για τα ρούχα και τα δωμάτια των βρεφών. Επίσης, μέσα από την επιλογή των παιδικών παιχνιδιών. Τα «κοριτσίστικα» παιχνίδια προάγουν στερεοτυπικά γυναικείους ρόλους, δηλαδή τον ρόλο της μητέρας, της οικοκυράς, ρόλους που δίνουν έμφαση στην ομορφιά, την εμφάνιση κτλ. Τα «αγορίστικα» παιχνίδια προάγουν στερεοτυπικά ανδρικούς ρόλους, δηλαδή δυνατούς ήρωες, αμάξια, εργαλεία κτλ. Κάτι αντίστοιχο παρατηρείται και στην επιλογή εξωσχολικών ενδιαφερόντων που θα προταθούν στα παιδιά ανάλογα το φύλο τους. Δηλαδή, είναι πιθανότερο τα αγόρια να ακολουθήσουν ενδιαφέροντα όπως ποδόσφαιρο ή κάποια πολεμική τέχνη και τα κορίτσια χορό ή ζωγραφική. Συμπληρωματικά, στο σπίτι μπορεί να παρατηρηθούν αναφορές όπως «τα κορίτσια δεν αντιμιλάνε και πρέπει να μιλάνε όμορφα και να υπακούν» ή «οι άντρες δεν πρέπει να κλαίνε, αλλά πρέπει να είναι σκληροί». Άρα ουσιαστικά παρατηρούμε πώς οι κοινωνικές νόρμες κτίζονται σταδιακά στο μυαλό των παιδιών για το πώς πρέπει να λειτουργούν.

Όλα αυτά μας δίνουν μια κοινωνία στην οποία το να είσαι γυναίκα σημαίνει να είσαι ευαίσθητη, υπάκουη, περιποιημένη και μετρημένη, ενώ το να είσαι άντρας σημαίνει να είσαι δυναμικός, αποφασιστικός και ποτέ υποχωρητικός. Η γυναικά λαμβάνει σαν ρόλο το να «κρατήσει» το σπίτι, να γίνει μητέρα και να εμπλέκεται άμεσα στην ανατροφή των παιδιών. Ο άντρας είναι εκείνος που θα ασχοληθεί με τις εξωτερικές δουλειές, αυτός που θα παρέχει οικονομική στήριξη και θα λάβει τον ρόλο του αυστηρού, ανυποχώρητου, απροσέγγιστου γονιού. Επίσης, οι γυναίκες μαθαίνουν πως είναι αδύναμες και δεν θα τα καταφέρουν μόνες, ενώ οι άντρες μεγαλώνουν υπό την πίεση του στερεοτύπου με βάση το οποίο δεν πρέπει να χρειάζονται ποτέ βοήθεια, είναι ντροπή και αδυναμία να είναι θλιμμένοι και η εκδήλωση των συναισθημάτων τους αποτελεί αδυναμία. Οπότε, μέσα από αυτά τα παραδείγματα, βλέπουμε πώς οι κοινωνικές νόρμες καλουπώνουν τις στερεοτυπικές συμπεριφορές των φύλων.

Αν και το ποσοστό ανάπτυξης κάποιας ψυχοπαθολογίας είναι σχεδόν το ίδιο και στα δύο φύλα, έρευνες δείχνουν ότι οι άντρες είναι λιγότερο πιθανόν να ζητήσουν βοήθεια σχετικά με την ψυχική τους υγεία συγκριτικά με τις γυναίκες. Αυτό γίνεται συνηθώς λόγω του φόβου για το ότι θα χαρακτηριστούν ως αδύναμοι. Οι περισσότεροι άντρες τρέμουν την αποτυχία, ιδιαίτερα σαν φροντιστές, προστάτες και εραστές και για αυτό είναι πιο πιθανό να προτιμήσουν να αντιμετωπίσουν μόνοι τους τις εκάστοτε ψυχικές δυσκολίες που μπορεί να έχουν στη ζωή τους. Αυτό που φαίνεται μέσα από έρευνες, είναι ότι εάν οι άντρες επιλέξουν να αναζητήσουν επαγγελματική βοήθεια, τείνουν να προτιμούν μια γρήγορη και εύκολη λύση. Ως αποτέλεσμα, είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν φαρμακευτική αγωγή αντί για ψυχοθεραπεία.

Υπάρχουν πολλά και διάφορα σημάδια και συμπτώματα μιας ψυχοπαθολογίας που μπορεί να παρουσιαστούν σε έναν άντρα. Επιπλέον, ο τρόπος που παρουσιάζονται στους άντρες μπορεί να διαφέρει από το τρόπο που παρουσιάζονται στις γυναίκες. Τα συμπτώματα που εμφανίζονται στους άντρες είναι πιο εξωτερικευμένα και εκφράζονται μέσα από συμπεριφορές που είναι πιο αποδεκτές σύμφωνα με τις κοινωνικές νόρμες. Μια θεωρία αναφέρει ότι αυτές οι αλλαγές συμπεριφοράς συμβαίνουν ως αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους για κάλυψη της ψυχοπαθολογίας και τήρησης των λεγόμενων «αρρενωπών κανόνων».

Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι:
• Υψηλή κατανάλωση αλκοόλ ή εξαρτησιογόνων ουσιών
• Δουλεύουν εμμονικά
• Επιθετικότητα
• Θυμός και ευερεθιστότητα
• Εναλλαγές της διάθεσης ή της ενέργειας
• Αλλαγές στην όρεξη
• Διαταραχές του ύπνου (αυπνία ή υπερυπνία)
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Νευρικότητα ή αίσθημα αγωνίας ή υπερένταση
• Αποκτούν ριψοκίνδυνη συμπεριφορά (πχ τζόγος ή μη ασφαλές σεξ)
• Συμμετοχή σε επικίνδυνες δραστηριότητες
• Αίσθημα θλίψης, απελπισίας, μουδιάσματος, κενού
• Αίσθηση πόνων ή άλλα σωματικά συμπτώματα χωρίς σαφή αιτία
• Εμμονικές ή ψυχαναγκαστικές σκέψεις ή συμπεριφορές
• Δυσκολία να ακολουθήσουν τις επαγγελματικές ή οικογενειακές ευθύνες ενώ γίνονται πιο ελεγκτικοί και καταχρηστικοί στις σχέσεις
• Συνεχής σκέψη για αυτοκτονικό ιδεασμό ή απόπειρα αυτοκτονίας
• Αποφεύγουν οικογενειακές ή κοινωνικές επαφές
• Έντονη ελάττωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης τους για τα χόμπι και τα πάθη τους ή να αισθάνονται λιγότερο παρακινημένοι να πετύχουν στην εργασία.
• Λιγότερο ενδιαφέρον για το σεξ ή και προβλήματα με τη σεξουαλική απόδοση.

Κάποιες ψυχοπαθολογίες που μπορεί να παρατηρηθούν είναι η κατάθλιψη και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, όπου τα ποσοστά δείχνουν ότι είναι σχεδόν διπλάσιος ο αριθμός των γυναικών από τους άντρες που θα διαγνωστούν με αυτές τις ψυχοπαθολογίες. Ωστόσο, οι άντρες είναι λιγότερο πιθανόν να ζητήσουν ψυχοθεραπεία για αυτές τις ψυχοπαθολογίες. Περίπου το 7% των αντρών βιώνει κατάθλιψη σε καθημερινή βάση και σπάνια θα το παραδεκτεί και το 90% των ανθρώπων που θα διαγνωστούν με σχιζοφρένεια ως τα 30, είναι άντρες. Υπολογίζεται ότι περίπου 68000 άντρες τον χρόνο χάνουν την ζωή τους από την κατανάλωση αλκοόλ και έχουν πολύ μεγαλύτερα ποσοστά σε χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αφού ένας στους πέντε άντρες θα αναπτύξει εξάρτηση από το αλκοόλ κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Όσον αφορά τον αυτοκτονικό ιδεασμό, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας. Ωστόσο, οι άντρες έχουν περίπου 3,5 φορές περισσότερες πιθανότητες από τις γυναίκες να πεθάνουν από την απόπειρα αυτοκτονίας που θα κάνουν. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι τείνουν να επιλέγουν πιο θανατηφόρους τρόπους για την αυτοκτονία. Η αυτοκτονία είναι η δεύτερη πιο κοινή αιτία θανάτου για τις ηλικιακές ομάδες 10 έως 39 ετών στους άντρες και είναι η έβδομη αιτία θανάτου των αντρών στο γενικότερο πληθυσμό.

Σύμφωνα με έρευνες, σε υψηλό ρίσκο σε σύγκριση με άλλους άντρες είναι Άντρες:
• που αντιμετωπίζουν προβλήματα εργοδότησης. Δηλαδή, οι κακές συνθήκες ή ο υψηλός φόρτος εργασίας, η ανεργία και η συνταξιοδότηση.
• που έχουν βιώσει τραύμα (πχ τραυματικά γεγονότα σε μάχες ή θύματα επίθεσης), μπορεί να διαγνωστούν με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).
• ηλικίας 85 ετών και άνω
• που κάνουν κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών
• με νομικές ή οικονομικές ανησυχίες
• που υπέστησαν απότομο χωρισμό στο γάμο τους ή απατήθηκαν από τη σύζυγό τους.
• που αντιμετωπίζουν διάφορες προκλήσεις της ζωής (σοβαρή ασθένεια ή δυσφορία, σύγκρουση με την οικογένεια ή τους φίλους, ασθένεια ή θάνατος ενός μέλους της οικογένειας )
• που έχουν λόγω γενετικών παραγόντων κληρονομικότητα σε ψυχικές διαταραχές (πχ σχιζοφρένεια, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή)

Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι δεν αποτελεί αδυναμία ένας άντρας να ζητά βοήθεια στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει σχετικά με την ψυχική του υγεία. Δεν πρέπει να θεωρείται μέσα από τις κοινωνικές νόρμες ελαττωματικός και αδύναμος, αλλά γενναίος που ζητά βοήθεια και μιλά ανοιχτά για τα συναισθήματα και τα προβλήματά του. Προσπαθούμε να σπάσουμε τις κοινωνικές νόρμες, δηλαδή το να αγνοούμε, να υποτιμούμε, να χλευάζουμε ή να του λέμε «φέρσου σαν άντρας». Αντιθέτως, προσπαθούμε να παρέχουμε το υποστηρικτικό περιβάλλον σε όποιον περνά αυτές τις δυσκολίες και τον ενθαρρύνουμε να πάει σε κάποιο ειδικό (ψυχολόγο ή ψυχίατρο).

Κάποιοι τρόποι θεραπείας που μπορούν να βοηθήσουν είναι:
• Ψυχοθεραπεία. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που αφορούν την ψυχική τους υγεία. Επιπρόσθετα, μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους, να αλλάξουν τις αρνητικές σκέψεις και τις μη βοηθητικές συμπεριφορές τους και να μάθουν νέες δεξιότητες αντιμετώπισης. Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας. Προκειμένου να είναι αποτελεσματική, είναι σημαντικό οι άνθρωποι να βρουν τον κατάλληλο ψυχολόγο και τον κατάλληλο τύπο ψυχοθεραπείας για αυτούς.
• Ψυχιατρική παρακολούθηση και φαρμακευτική αγωγή. Υπάρχουν πολλά είδη φαρμακευτικής αγωγής όπως αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά και ηρεμιστικά.
• Αλλαγές στον τρόπο ζωής. Η πραγματοποίηση θετικών αλλαγών στον τρόπο ζωής μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην ψυχική ευεξία.
o Ισορροπημένη διατροφή.
o Βελτίωση ποιότητας ύπνου
o Σωματική άσκηση μέσα στη καθημερινότητα.
o Διαχείριση του άγχους (διαλογισμός, ενσυνειδητότητα, γιόγκα, δραστηριότητες που φέρνουν ευχαρίστηση ή με άλλους τρόπους)
o Περιορισμός ή αποφυγή τη χρήσης αλκοόλ και ναρκωτικών.
• Συμμετοχή σε ομαδικές ψυχοθεραπείες.
• Σε περιόδους έντονου στρες, επικοινωνία με οικογένεια και φίλους που παρέχουν στήριξη

Συμπερασματικά, είναι πολύ σημαντική η αναφορά στην ψυχική υγεία των αντρών με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού και το σπάσιμο των στερεοτύπων. Υπάρχουν τρόποι στήριξης και θεραπείας των αντρών. Αν αντιμετωπίζετε δυσκολίες που αφορούν την ψυχική σας υγεία, αναζητείστε βοήθεια και μην διστάσετε να επικοινωνήσετε με κάποιο ειδικό. Αν είστε ένα άτομο στο περιβάλλον ενός άντρα που αντιμετωπίζει δυσκολίες με την ψυχική του υγεία, στηρίξτε τον και ενημερώστε τον για τη βοήθεια που μπορεί να λάβει από κάποιον ειδικό.

Μάριος Αντωνίου – Κλινικός Ψυχολόγος

Altius Mind Institute